Postbiotyk – czym jest i jaką rolę odgrywa w organizmie?

Postbiotyki to bioaktywne produkty metabolizmu bakterii jelitowych, które – w odróżnieniu od probiotyków i prebiotyków – działają bezpośrednio i są wyjątkowo stabilne. Coraz więcej badań potwierdza ich znaczenie dla zdrowia jelit, odporności i metabolizmu. Sprawdź, czym są i jak je włączyć do diety.

Postbiotyki – to musisz wiedzieć:

• Postbiotyki to produkty metabolizmu bakterii (SCFA, peptydy, fragmenty ścian komórkowych) lub ich inaktywowane formy; działają bezpośrednio i są stabilne.
• Wzmacniają barierę jelitową, działają przeciwzapalnie i modulują odporność (większość odporności pochodzi z jelit).
• Maślan i propionian poprawiają wrażliwość na insulinę, zmniejszają stan zapalny wątroby (NAFLD) i regulują hormony sytości.
• Naturalnie występują w fermentowanej żywności (kefir, jogurt, kiszonki); w suplementach najczęściej jako maślan sodu lub paraprobiotyki.

Postbiotyk – co to? Definicja, mechanizm działania i korzyści

Postbiotyki to bioaktywne cząsteczki powstające w wyniku fermentacji prowadzonej przez bakterie jelitowe. Fermentacja ta zachodzi głównie w jelicie grubym, gdzie mikrobiota rozkłada niestrawione składniki pożywienia, przede wszystkim błonnik, oligosacharydy i inne związki roślinne. W efekcie tego procesu bakterie produkują liczne metabolity, takie jak krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA), peptydy, enzymy, polisacharydy, witaminy czy fragmenty ścian komórkowych, które określamy właśnie jako postbiotyki. W literaturze naukowej definiuje się je jako nieżywe mikroorganizmy lub ich składniki, które przynoszą korzyści zdrowotne.

Postbiotyki wykazują działanie poprzez:

• wzmacnianie bariery jelitowej,
• modulację układu odpornościowego,
• działanie przeciwzapalne,
• redukcję stresu oksydacyjnego,
• regulację pH w jelitach i hamowanie wzrostu patogenów.

Najważniejsze korzyści zdrowotne: 

• poprawiają integralność bariery jelitowej (m.in. wpływ na białka ZO-1),
• zmniejszają stany zapalne,
• regulują odpowiedź immunologiczną (Th1/Th2, Treg/Th17),
• wspierają metabolizm i wrażliwość na insulinę,
• wspomagają zdrowie psychiczne poprzez oś jelito–mózg.

Postbiotyki, probiotyki i prebiotyki – porównanie i różnice

Choć terminy probiotyki, prebiotyki i postbiotyki bywają stosowane zamiennie, w rzeczywistości dotyczą różnych elementów systemu jelitowego. Każdy z nich pełni inną funkcję, a razem tworzą zintegrowany mechanizm wspierający zdrowie jelit i całego organizmu. Kompletny system funkcjonuje w ten sposób, że prebiotyk stanowi pożywkę dla bakterii jelitowych, probiotyki wykorzystują ją do wzrostu i wytwarzania metabolitów, a powstałe w ten sposób postbiotyki bezpośrednio wspierają zdrowie jelit, prawidłowy metabolizm i odporność organizmu.

Postbiotyki – co to jest w praktyce? Efekty zdrowotne

Postbiotyki to bioaktywne metabolity i nieaktywne fragmenty bakterii jelitowych, które mimo braku życia wykazują udowodnione działanie prozdrowotne, w tym m.in.:

• Redukcja stanów zapalnych – poprzez ograniczenie aktywności szlaku sygnałowego odpowiedzialnego za uruchamianie reakcji zapalnej. Dzięki temu zmniejsza się produkcja cząsteczek prozapalnych, takich jak interleukina 1 beta, interleukina 6 i czynnik martwicy nowotworów alfa. Efekt ten ma szczególne znaczenie w chorobach związanych z przewlekłym zapaleniem, takich jak nieswoiste zapalenia jelit, otyłość, insulinooporność czy zaburzenia metaboliczne.
• Wsparcie zdrowia psychicznego – metabolity takie jak krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe modulują neuroprzekaźniki, zmniejszają neurozapalanie i wspierają prawidłową funkcję osi jelito–mózg, wpływając korzystnie na reakcję stresową.
• Poprawa wchłaniania składników odżywczych – postbiotyki modulują pH jelit, wzmacniają nabłonek i wspierają lepsze wchłanianie wapnia, magnezu oraz wybranych witamin.
• Korzystny wpływ na metabolizm – maślan i propionian zwiększają wrażliwość na insulinę, zmniejszają stan zapalny wątroby oraz regulują apetyt poprzez wpływ na hormony sytości.
• Działanie przeciwdrobnoustrojowe – kwasy organiczne i bakteriocyny hamują wzrost patogennych drobnoustrojów, wspierając równowagę mikrobioty jelitowej.
• Wsparcie w chorobach przewlekłych – dzięki właściwościom przeciwzapalnym i immunomodulującym postbiotyki mogą wspierać terapię w IBD, NAFLD, zaburzeniach ze spektrum autyzmu, chorobach metabolicznych oraz atopowym zapaleniu skóry.

Postbiotyk – przykłady. Naturalne i suplementowane

Naturalne źródła postbiotyków, które dostarczają metabolitów bakterii i elementów komórkowych powstających podczas fermentacji:

• kiszona kapusta i inne kiszonki,
• kimchi,
• kefir i jogurt naturalny,
• kombucha,
• krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA: maślan, propionian, octan) – powstają w jelitach dzięki fermentacji błonnika.

Postbiotyki w suplementach diety:

• maślan sodu / wapnia – wspiera barierę jelitową,
• paraprobiotyki – inaktywowane bakterie probiotyczne,
• supernatanty probiotyczne – zawierają bioaktywne metabolity,
• metabolity Lactobacillus i Bifidobacterium (kwasy organiczne, enzymy, peptydy).

Suplementacja może wspierać leczenie stanów zapalnych, odbudowę bariery jelitowej, odporność oraz rekonwalescencję po antybiotykoterapii – podkreśla mgr dietetyk kliniczny Natalia Kukucka.

Kiedy warto rozważyć suplementację postbiotykami?

Suplementacja postbiotykami może wspomagać prawidłowe funkcjonowanie jelit, odporności i metabolizmu, zwłaszcza w sytuacjach, gdy naturalna mikrobiota jest zaburzona lub obciążona różnymi czynnikami. Warto rozważyć jej włączenie w konkretnych okolicznościach, takich jak:

• po antybiotykoterapii,
• przy IBS, wzdęciach, biegunkach lub zaparciach,
• przy osłabionej odporności,
• w okresach przewlekłego stresu,
• przy diecie ubogiej w błonnik,
• u osób aktywnych fizycznie (ochrona jelit w stresie wysiłkowym),
• w insulinooporności lub zaburzeniach metabolicznych,
• w IBD, NAFLD i chorobach o podłożu zapalnym (po konsultacji z lekarzem).

Postbiotyki w profilaktyce zdrowotnej – rola w codziennej diecie

Zdrowe nawyki żywieniowe odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu prawidłowej mikrobioty jelitowej i wspieraniu produkcji postbiotyków, co przekłada się na lepsze funkcjonowanie układu pokarmowego, odpornościowego i metabolicznego. W codziennej diecie warto:

• włączać fermentowane produkty, takie jak kefir, jogurt czy kiszonki, które dostarczają postbiotyków,
• zwiększać spożycie błonnika z warzyw, owoców, roślin strączkowych i pełnych ziaren, aby bakterie jelitowe mogły wytwarzać SCFA,
• stawiać na żywność minimalnie przetworzoną i dbać o różnorodność posiłków,
• ograniczać cukier i alkohol, które negatywnie wpływają na mikrobiotę.

Dzięki takim nawykom jelita funkcjonują sprawniej, a organizm czerpie większe korzyści ze zdrowej mikrobioty.

Postbiotyki – informacje, które warto zapamiętać

Postbiotyki stanowią jeden z istotnych kierunków współczesnej dietetyki i mikrobiologii jelit, ponieważ są stabilne, bezpieczne i wykazują szerokie działanie – od wzmacniania bariery jelitowej, przez redukcję stanów zapalnych, aż po wsparcie odporności i zdrowia psychicznego. Dlatego włączenie ich do diety, zarówno poprzez fermentowane produkty, jak i suplementy, może znacząco poprawić funkcjonowanie organizmu.

FAQ – najczęściej zadawane pytania

Czym różnią się postbiotyki od probiotyków i dlaczego są bardziej stabilne?

Postbiotyki to nieżywe metabolity lub składniki komórkowe bakterii, powstające w wyniku ich metabolizmu, podczas gdy probiotyki to żywe mikroorganizmy. Dzięki temu postbiotyki są bardziej stabilne, ponieważ nie ulegają degradacji w wysokiej temperaturze, soku żołądkowym ani podczas przechowywania, a zatem mogą działać bezpośrednio w jelitach i przynosić natychmiastowe korzyści zdrowotne.

Jakie znaczenie dla zdrowia jelit ma krótkołańcuchowy kwas tłuszczowy (SCFA) maślan?

Maślan jest jednym z najważniejszych postbiotyków, ponieważ stanowi główne źródło energii dla komórek jelita grubego (kolonocytów). Ponadto wspiera regenerację nabłonka, wzmacnia barierę jelitową poprzez wpływ na białka ZO-1 oraz działa przeciwzapalnie, co jest kluczowe w profilaktyce i leczeniu chorób zapalnych jelit.

Kiedy warto rozważyć suplementację maślanem sodu lub paraprobiotykami?

Suplementację warto stosować po antybiotykoterapii, aby skutecznie przyspieszyć odbudowę nabłonka jelit. Jest również pomocna przy Zespole Jelita Drażliwego z dominacją biegunek lub wzdęć, w przypadku osłabionej odporności oraz w chorobach o podłożu zapalnym, takich jak Nieswoiste Zapalenia Jelit, zawsze jednak po wcześniejszej konsultacji z lekarzem.

Bibliografia

1. Martyniak A, Medyńska-Przęczek A, Wędrychowicz A, Skoczeń S, Tomasik PJ. Prebiotics, Probiotics, Synbiotics, Paraprobiotics and Postbiotic Compounds in IBD. Biomolecules. 2021 Dec 18;11(12):1903. doi: 10.3390/biom11121903. PMID: 34944546; PMCID: PMC8699341.
2. Prajapati N, Patel J, Singh S, Yadav VK, Joshi C, Patani A, Prajapati D, Sahoo DK, Patel A. Postbiotic production: harnessing the power of microbial metabolites for health applications. Front Microbiol. 2023 Dec 19;14:1306192. doi: 10.3389/fmicb.2023.1306192. PMID: 38169918; PMCID: PMC10758465.
3. Żółkiewicz J, Marzec A, Ruszczyński M, Feleszko W. Postbiotics-A Step Beyond Pre- and Probiotics. Nutrients. 2020 Jul 23;12(8):2189. doi: 10.3390/nu12082189. PMID: 32717965; PMCID: PMC7468815.
4. Al-Habsi N, Al-Khalili M, Haque SA, Elias M, Olqi NA, Al Uraimi T. Health Benefits of Prebiotics, Probiotics, Synbiotics, and Postbiotics. Nutrients. 2024 Nov 19;16(22):3955. doi: 10.3390/nu16223955. PMID: 39599742; PMCID: PMC11597603.